Yapay Zeka Destekli Fetva Sistemi: Kuran, Hadis, İcma ve Kıyas Tabanlı

Bu makalede, yapay zeka kullanarak tam anlamıyla dini sorulara cevap verebilecek ve fetva çıkarabilecek bir sistemin nasıl geliştirilebileceğini detaylı bir şekilde açıklayacağız.

1. Temel Hedefimiz

Yapay zeka modeli, kendisine yöneltilen dini bir soruyu, Kuran, Sahih Hadisler, İcma ve Kıyas ışığında analiz edecek ve bir fetva verecek. Cevap verirken her fetvanın mutlaka bir kaynağını gösterecek.

2. Veri Seti Oluşturma

Modeli eğitmek için bir eğitim seti hazırlanır. Bu veri seti aşağıdaki gibi yapılandırılır:

• Soru: İlgili dini mesele (örneğin: “Oruçluyken kan aldırmak orucu bozar mı?”)
• Cevap: Fetva (metin)
• Kuran Kaynağı: (varsa) ilgili ayetler
• Hadis Kaynağı: (varsa) sahih hadis
• İcma/Kıyas Notu: (varsa) alimlerin görüşü veya kıyas yapılmış mesele

Örnek Veri:

{
  "soru": "Oruçluyken kan aldırmak orucu bozar mı?",
  "cevap": "Çoğunlukla kan aldırmak orucu bozmaz, fakat güç kaybı oluşturursa oruç bozulabilir. Bu konuda alimler farklı görüştedir.",
  "kuran_kaynagi": "Bakara 2/183-184",
  "hadis_kaynagi": "Buhari, Savm, 32",
  "icma_kiyas": "Güç kaybı varsa orucun bozulmasına kıyas yapılmıştır."
}

3. Yapay Zeka Modeli Seçimi

Dil anlayışı çok yüksek bir model seçilir. Önerilen modeller:

• OpenAI GPT-4 Turbo (büyük veri setleri için)
• LoRA veya PEFT Tabanlı Fine-Tuning: (küçük, yerel modellerde daha ekonomik eğitim için)

4. Eğitim Stratejisi

Model, sadece genel dil bilgisi değil, fetva yapısına da odaklanarak eğitilir:

• Instruction-Tuning: “Bir fetva verirken ayet, hadis, icma, kıyas sıralamasına göre cevap ver” komutu ile eğitilir.
• Özel Prompt Mimarisi: Modele şunu öğretiriz: önce delil, sonra hüküm.

5. Sistemin Çalışma Mantığı

1. Kullanıcı bir dini soru sorar.
2. Yapay zeka modeli soruyu analiz eder.
3. İlgili Kuran ayetleri, hadisler, icma veya kıyas verilerinden en uygun olanı seçer.
4. Sonra bunları kullanarak açıklamalı bir fetva üretir.

6. Örnek Sistem Akışı (Python Koduyla)

# Gelişmiş bir dini veri tabanı
fetva_veritabani = [
    {
        "konu": "oruç",
        "soru": "Oruçluyken kan aldırmak orucu bozar mı?",
        "cevap": "Çoğunlukla bozmaz. Ancak güç kaybına neden olursa bozulabilir.",
        "kuran": "Bakara 2/183-184",
        "hadis": "Buhari, Savm, 32",
        "icma_kiyas": "Güç kaybı durumunda kıyas yapılmıştır."
    },
    {
        "konu": "namaz",
        "soru": "Yolculukta namaz nasıl kılınır?",
        "cevap": "Seferi olan kişi dört rekatlı namazları iki rekat olarak kılar.",
        "kuran": "Nisa 4/101",
        "hadis": "Müslim, Salatü'l-Müsafirîn, 1",
        "icma_kiyas": "Seferi olanın kolaylaştırılması üzerinde icma vardır."
    }
]

def fetva_sor(soru):
    soru = soru.lower()
    for fetva in fetva_veritabani:
        if any(kelime in soru for kelime in fetva["soru"].split()):
            return (
                f" Cevap: {fetva['cevap']}
"
                f" Kuran Kaynağı: {fetva['kuran']}
"
                f" Hadis Kaynağı: {fetva['hadis']}
"
                f" İcma/Kıyas Notu: {fetva['icma_kiyas']}"
            )
    return "Bu konuda elimde yeterli veri bulunmuyor. Lütfen bir âlime danışınız."

# Kullanıcıdan soru al
soru = input("Dini sorunuz nedir?: ")
cevap = fetva_sor(soru)
print(cevap)

7. Gerçek Hayatta Nasıl Uygulanır?

• Binlerce ayet, hadis ve fıkhi hükümle büyük veri seti oluşturulur.
• BERT, GPT gibi modeller bu veriyle özel olarak eğitilir.
• Model, her cevabın delilini ve dayanağını açıklar.

8. Dinî Hassasiyet ve Denetim

Model çıktıları mutlaka insan alimler tarafından gözden geçirilmelidir. Zira yapay zeka bir araçtır; mutlak dini otorite değildir. Fetva verme işi sonunda mutlaka bir insanın sorumluluğundadır.

Bu sistem, doğru veriler ve dikkatli eğitimle dini sorulara kaynaklı, delilli, açıklamalı fetvalar sunabilir. Ancak yapay zeka hiçbir zaman insan alimlerin yerini tamamen alamaz; sadece destekleyici bir araç olabilir.